Στη σύγχρονη κοινωνία του διαδικτύου και των social media, η κριτική σε διάφορες κατηγορίες ανθρώπων είναι πιο εμφανής και έντονη από ποτέ. Έχετε σκεφτεί όμως για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό; Γιατί δηλαδή έχουμε την τάση να κρίνουμε, να κατηγορούμε και να απαξιώνουμε τόσο πολύ κάποιον που απλά τυχαίνει να έχει διαφορετική γνώμη από εμάς; Και επίσης, για ποιο λόγο δεν κάνουμε το αντίθετο; Δηλαδή γιατί δεν σεβόμαστε τους άλλους, και γιατί δεν δείχνουμε κατανόηση και αλτρουισμό, ακόμα και όταν διαφωνούμε;
Πριν την επικράτηση του διαδικτύου ως κύριο μέσο επικοινωνίας, σίγουρα υπήρχε και πάλι κριτική, αλλά σε άλλο επίπεδο, λιγότερο διαδραστικό και με όχι τόσο διάχυτη τοξικότητα. Και αυτό γιατί γινόταν σε συζητήσεις μεταξύ μας, σε κατ’ιδιαν συναντήσεις, και κατά συνέπεια όχι τόσο συχνά. Τώρα, ο καθένας μπορεί να συνομιλήσει οποτεδήποτε πίσω από την ασφάλεια μιας οθόνης με τον οποιονδήποτε, τα σχόλιά του καταγράφονται και μπορεί να τα δούνε όλοι, όπως ακριβώς συμβαίνει βέβαια και με τις ειδήσεις και τα γεγονότα που πυροδοτούν το φαινόμενο.
Ας δούμε όμως τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό το δυσάρεστο και επικίνδυνο για την κοινωνία φαινόμενο:
1. Η κριτική λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας: Σε κάθε περίπτωση, ας μην ξεχνάμε πως ότι λέμε και κάνουμε είναι ένας αντικατοπτρισμός του δικού μας ψυχισμού, ακόμα και αν δεν το παραδεχόμαστε. Οι ανασφάλειές μας, τα ελαττώματά μας και τα κόμπλεξ μας δεν μας επιτρέπουν να είμαστε ευγενικοί και συμπονετικοί. Το να κατηγορούμε τους άλλους λοιπόν είναι ένας τρόπος για να ξεχνάμε τα δικά μας προβλήματα, και να μετατοπίζουμε την ευθύνη σε άλλους και όχι στον εαυτό μας. Ένας τρόπος για να νιώσουμε εμείς καλύτεροι από τους άλλους, και για να μη μιλάμε για τα δικά μας θέματα. Όσο πιο ανασφαλείς είμαστε, τόσο περισσότερο νιώθουμε αυτή την ανάγκη. Αντιθέτως, όσο καλύτερα τα έχουμε με τον εαυτό μας, τόσο λιγότερο επικριτικοί είμαστε, και μπορούμε να εστιάσουμε στο πώς θα βοηθήσουμε τους άλλους.
2. Η ζήλεια και ο φόβος μας καταβάλλουν: Στο ίδιο πνεύμα, η ζήλεια και τα φοβικά ένστικτα είναι κάποια από τα πιο κοινά ανθρώπινα ελαττώματα. Όταν λοιπόν, ενδόμυχα η μη, ζηλεύουμε κάποιον άλλο, το κάνουμε είτε γιατί έχει κάτι που δεν έχουμε εμείς, είτε γιατί οι επιλογές του μας κάνουν να αμφισβητούμε τις δικές μας, με τις οποίες δεν είμαστε τόσο σίγουροι και ικανοποιημένοι. Με άλλα λόγια, σκεφτόμαστε ότι ο άλλος μπορεί να είναι με κάποιο τρόπο καλύτερος από εμάς. Έτσι, η μόνη μας επιλογή είναι να του επιτεθούμε. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις φοβίες μας για το διαφορετικό. Μην μπορώντας να το δεχτούμε, το κριτικάρουμε και το απαξιώνουμε.
3. Θέλουμε να νιώθουμε μέρος της πλειοψηφίας: Η άποψη που έχουν οι άλλοι και η κοινωνία για εμάς, μας επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τόσο που ούτε καν το έχουμε καταλάβει. Σε κάθε κοινωνία λοιπόν, υπάρχει μία επικρατούσα άποψη, μία κυρίαρχη ρητορική, την οποία υιοθετεί η μεγάλη πλειοψηφία της. Αν λοιπόν εμείς αποκλίνουμε από αυτήν, τότε αυτόματα παύουμε να είμαστε μέρος της, και νιώθουμε ότι ανήκουμε στην μειοψηφία και το περιθώριο. Πράγμα το οποίο μας ξενίζει και μας ανησυχεί αρκετά, διότι φοβόμαστε ότι θα δεχτούμε κριτική, και ότι θα θιχτούνε τα συμφέροντά μας. Πράγματι, το να πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα δεν είναι κάτι εύκολο για πολλούς ανθρώπους.
Έτσι, προκειμένου να μην νιώθουμε εκτός κοινωνικού συνόλου, υπερασπιζόμαστε με σθένος και πάθος τις επικρατούσες απόψεις, ακόμα και αν αυτό φτάνει σε σημείο ρητορικής μίσους. Εδώ βέβαια να σημειωθεί ότι μπορεί να συμβεί και το αντίστροφο, με την ίδια περίπου ψυχολογία. Μπορεί δηλαδή κάποιος να υιοθετεί μειοψηφικές απόψεις μόνο και μόνο για να νιώθει ξεχωριστός και ανώτερος, εξαπολύοντας κριτική με τον ίδιο τρόπο που το κάνει και ο παραπάνω.
4. Η παραπληροφόρηση εντείνει το φαινόμενο: Οι ψευδείς ειδήσεις, η προπαγάνδα των ΜΜΕ, και τα social media, όλα αυτά πυροδοτούν τα φοβικά μας ένστικτα και μας κάνουν όλο και περισσότερο επικριτικούς. Μας θολώνουν την κρίση, αφού πλέον δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε λογικά τα δεδομένα, και έτσι τα διαστρεβλώνουμε συχνά και εμείς οι ίδιοι, προκειμένου να εξυπηρετήσουν την άποψή μας, και όχι την πραγματικότητα. Παύουμε πλέον δηλαδή να έχουμε δικιά μας αντικειμενική κρίση και άποψη, και αναπαράγουμε παθητικά αυτό που ακριβώς ακούμε και διαβάζουμε από κάποια πηγή, η οποία δεν είναι πάντα αξιόπιστη, αλλά ενίοτε εξυπηρετεί συμφέροντα.
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι η έντονη κριτική για τους άλλους πηγάζει πρωτίστως από το δικό μας ψυχικό κόσμο και τις ανασφάλειες που κουβαλάμε, και όχι από το τι κάνουν οι άλλοι. Οι άλλοι είναι απλά καθρέφτες μας. Οι ανασφάλειες είναι ανθρώπινες και φυσιολογικές, δε χρειάζεται να νιώθουμε άσχημα για αυτές. Μπορούμε να τις ανιχνεύσουμε όμως με λίγη προσπάθεια και επίγνωση.
Την επόμενη φορά που θα σπεύσουμε να κατηγορήσουμε και να βάλουμε ταμπέλα σε κάποιον άλλο, ας κάνουμε μια παύση και ας αναρωτηθούμε γιατί πραγματικά το κάνουμε. Και αν το κάνουμε συνειδητά ή μηχανικά. Αξίζει πραγματικά αυτός ο χαρακτηρισμός σε αυτό τον άνθρωπο, ή απλά έχουμε μηδενική ανοχή στη διαφορετική άποψη; Καθίσαμε καθόλου ήρεμα να ακούσουμε τα επιχειρήματα και να μπούμε στη θέση του άλλου; Εάν βέβαια κάποιος κάνει ή λέει κάτι που δεν εγκρίνουμε, φυσικά μπορούμε αυτό να το αναγνωρίσουμε και να το δηλώσουμε, αλλά χωρίς κριτική και επιθετική συμπεριφορά.
Και τέλος, και πιο σημαντικό, τι μπορούμε να βελτιώσουμε από πλευράς μας στη ζωή μας ώστε να νιώθουμε καλύτερα με τον εαυτό μας;